Najwyższe polskie góry przyciągają jak magnes, jednak do wędrówki po nich trzeba się solidnie przygotować, a wśród najważniejszych elementów wyposażenia tatrzańskiego turysty są górskie buty. Jakie buty sprawdzą się na tatrzańskich szlakach w lecie, a jakie w zimie? Jak je dobrać i na co zwrócić uwagę, by każda wycieczka w Tatry była przyjemna i bezpieczna?
Jakie buty w Tatry - wprowadzenie
W naszym poradniku postaram się przeanalizować z Wami temat wyboru odpowiednich butów na krótsze i dłuższe wycieczki w Tatry. Omówimy tu rodzaje butów, ich zastosowanie i najważniejsze cechy. Zastanowimy się nad doborem butów pod kątem pory roku oraz planowanej aktywności. Każdy, kto pierwszy raz wybiera się w Tatry staje przed bardzo trudnym dylematem odnośnie wyboru odpowiedniego obuwia - nawet osoby już mające doświadczenie w górach, przed wyjazdem w Tatry niejednokrotnie mają z tym problem. Jest to jeden z najważniejszych elementów ekwipunku, więc warto przed zakupem zdobyć jak najwięcej wiedzy na ten temat. Postaram się rozwiać najczęstsze wątpliwości i zweryfikować powszechne mity.
Jak dobrać buty w Tatry?
Buty górskie posiadają pewne parametry i właściwości, na które należy zwrócić uwagę. Nie powinno kierować się tylko wyglądem buta, choć ten jest często istotny, zwłaszcza dla pań. Najważniejsza jest wygoda i minimalizowanie ryzyka powstawania otarć i odcisków, ale komfort chodzenia powinno się oceniać dopiero, gdy określimy inne parametry buta i wytypujemy odpowiednie modele.
Parametry determinujące użyteczność buta dla nas postaram się omówić później, a teraz je krótko wyliczę:
- twardość
- obecność membrany
- rodzaj podeszwy
- wysokość
- materiał i waga
To te najważniejsze. Jest jednak cała masa innych elementów, na które warto zwrócić uwagę. Producenci prześcigają się w wymyślaniu nowych technologii, mających zwiększyć komfort, dać lepszą przyczepność czy lepiej stabilizować stopę. Nie sposób wymienić wszystkie, a tym bardziej opisać, bo wprowadziłoby to niemałe zamieszanie do i tak już skomplikowanego zagadnienia. Określenie powyższych parametrów pozwoli nam znaleźć idealne buty górskie, ale jak to zrobić?
Przed kupnem musimy zadać sobie kilka pytać, im bardziej szczegółowych tym lepiej. Odpowiedzi na te pytania pozwolą określić nasze potrzeby. Trzeba jednak dość mocno zagłębić się w zagadnienie lub poradzić specjalisty, bo nie każdy wie na przykład, co oznacza "twardość B/C".
Dlatego postaram się teraz wyjaśnić możliwie spójnie wcześniej wymienione parametry i podać pytania, które trzeba sobie zadać.
Twardość butów górskich (skala Meindl)
Wśród elementów tworzących but, zaraz nad podeszwą, znajduje się element usztywniający. Decyduje czy but jest miękki jak kapeć czy twardy jak deska. Nas interesuje jednak bardziej, jaka twardość będzie odpowiednia dla nas. Producenci wprowadzają różne skale by pomóc klientowi w wyborze. Najbardziej znana jest skala od A do D wprowadzona wiele lat temu przez firmę Meindl. Skala ta łączy twardość buta z aktywnością, do której jest przeznaczony i terenem gdzie będzie używany:
- A - Aktywność: wypoczynek, użytek codzienny, wycieczki/podróże, spacery
Teren: dobrze utrzymane szlaki, parki, obuwie odpowiednie na każdy dzień - A/B - Aktywność: wycieczki terenowe, niskie góry, pogórze
Teren: dobrze i słabo utrzymane szlaki, ścieżki górskie - B - Aktywność: wymagające trekkingi w niskich górach, lekkie trekkingi górskie
Teren: nierówne szlaki, strome szlaki górskie - B/C - Aktywność: wymagające trekkingi, ostre wspinaczki, wyjścia wysokogórskie
Teren: nierówne szlaki, rumowiska skalne, via ferraty - C - Aktywność: wyjścia w wysokie góry, wspinaczka lodowa, najtrudniejsze trekkingi
Teren: lodowce, bardzo nierówne trasy, teren bez wytyczonych tras, rumowiska skalne, via ferraty - D - Aktywność: wspinaczka lodowa w rakach automatycznych
Teren: teren bez wytyczonych szlaków, lodowce, ekstremalne trasy lodowe, wspinaczka lodowa
Widać zatem, że aby określić jak twardy but jest potrzebny należy odpowiedzieć sobie na pytanie jaka aktywność jest przez nas uprawiana i w jakim terenie.
My wybieramy buty w Tatry, ale nie rozwiązuje to problemu. Jak na tak niewielkie pasmo górskie, Tatry są niesamowicie różnorodne i pod względem terenu i pod względem rodzajów aktywności, jakie można uprawiać. Dlatego sami musimy sobie odpowiedzieć czy wchodzimy tylko do poziomu tatrzańskich dolin na niespieszny spacer, czy chodzimy na łatwe szczyty jak Czerwone Wierchy, czy mamy zamiar pokonywać najtrudniejsze dostępne szlaki jak Orla Perć, czy może wreszcie chcemy się wspinać. To pozwoli nam właściwie dobrać twardość obuwia.
Membrana w butach turystycznych
Większość dostępnych modeli jest w nią wyposażona, co daje gwarancję wodoodporności. Jest to duża zaleta zwłaszcza w Tatrach, gdzie pogoda bywa niezwykle kapryśna i potrafi się zmienić w przeciągu paru chwil. Jednak jest też na rynku dostępnych sporo modeli, które nie posiadają membrany. One mają tę zaletę, że znacznie lepiej oddychają i nie pozwalają stopom się przepocić. Membrany, choć często parametry oddychalności mają wysokie, to nie zapewnią nam takiego samego komfortu jak ten sam but bez membrany. Warto się zatem zastanowić czy jest nam ona potrzebna? W większości przypadków tak, ale jest odsetek ludzi którzy wybierają się w Tatry w najcieplejsze miesiące, a w deszczu w ogóle nie wychodzą z pokoju. Są też tacy którzy potrzebują butów tylko na zimę, a chodząc w suchym śniegu często wystarcza dobra impregnacja (o tym wspomnę przy materiałach z których robi się buty). Jak widać nie każdemu membrana jest potrzebna.
Najczęściej jednak wybieramy buty z membraną i wtedy należy zwrócić uwagę jaka ona jest. Większość producentów wysokiej klasy butów korzysta z produktów firmy Gore czyli membran Gore-Tex. Jest to gwarancja najwyższej jakości, gdyż producenci oprócz własnych testów jakości muszą oddawać swoje produkty do firmy Gore, aby zachować licencję na stosowanie ich produktu. Ze względu na wysoką cenę wielu producentów stosuje własne membrany. Często ma to miejsce w butach z niższej półki, dlatego decydując się na taki produkt należy bardzo uważać. Na rynku jest wiele produktów które mają parametry zbliżone do Gore-texu i nie należy ich od razu skreślać, trzeba po prostu zachować czujność.
Rodzaje podeszwy w butach górskich
Mamy tu podobną sytuację jak w przypadku membran, jest firma która jest liderem w produkcji najwyższej jakości podeszw czyli Wibram. Rodzaj podeszwy jest tak dopasowany do danego buta żeby możliwie najlepiej odpowiadał aktywności do której but jest stworzony. Mamy więc podeszwy o mniej agresywnym bieżniku przystosowane do długich trekkingów w stosunkowo łatwym terenie, oraz te bardzo agresywne na strome i kamieniste podejścia. Podobnie jak gore-tex podeszwy Vibram są wyznacznikiem butów wysokiej klasy. Jednak wielu producentów stosuje też swoje podeszwy, które są różnej jakości. Jeśli mamy do czynienia ze znaną i sprawdzoną marką produkującą świetnej jakości buty to nie powinniśmy się obawiać, jeśli jednak nie mamy żadnych informacji to należy uważać gdyż od jakości podeszwy zależy nasze bezpieczeństwo.
Wysokość buta górskiego
Buty wysokie mają zapewnić dobrą stabilizację kostki – to kryterium którym bardzo często przy wyborze buta kierują się mniej doświadczone osoby. W wielu sytuacjach jest to prawda, bo cięższe modele o wysokiej twardości mają sztywną również cholewkę i niejako usztywniają i stabilizują staw skokowy. Problem w tym że nie każdy wysoki but działa w ten sposób. Przykładem może być model AKU Alterra GTX, w którym celowo okolica kostki jest stosunkowo miękka. Zapewnia to niesłychaną wygodę nawet po wielu godzinach w ciasno związanych butach, mamy więc kostkę chronioną mechanicznie przed otarciami ale nie jest ona zbyt usztywniona.
Trzeba więc się zastanowić czy nasza kostka musi być stabilizowana a jeśli tak to w jakim stopniu. Jeśli mamy tendencję do tracenia równowagi i stawiamy kroki niepewnie to dobra stabilizacja jest wskazana, ma to miejsce często wśród początkujących turystów. Z czasem mięśnie się wzmacniają a my polepszamy swoją równowagę, więc z czasem można przejść na niskie modele. Mówimy tu o turystyce letniej, na zimę przeznaczone są wysokie buty.
W Tatry przeważnie zabieramy buty wysokie, zwłaszcza jeśli to początki naszej turystyki tatrzańskiej. Oczywiście znów istotny jest teren, bo na spacery dla przykładu po Dolinie Chochołowskiej bardzo dobrze sprawdzą się buty niskie. Podobnie ma się sprawa z osobami o wytrenowanych kostkach – np. biegającymi. Im również nawet w trudniejszym terenie spiszą się twardsze, niskie buty podejściowe. Sprawa z zimą wygląda łatwiej bo wybieramy buty wysokie, ale o tym za chwilę.
Materiał i waga butów górskich
Materiałów jest całkiem sporo, ale skupmy się na najogólniejszym podziale na buty skórzane i tekstylne.
Skóra jest wykorzystywana od początku wytwarzania butów górskich. Jest bardzo wytrzymała i trwała, a przy odpowiednim traktowaniu pozostaje odporna na wodę. Mówimy tu o odpowiedniej impregnacji specyfikami na bazie wosku. Jest to taka „tatrzańska stara szkoła” jeszcze z czasów kiedy nie istniały membrany. Trzeba przyznać że tego typu buty potrafią wytrzymać wiele lat intensywnego użytkowania. Zwłaszcza modele również ze skórzaną wyściółką, uważane za „mercedesy” wśród butów. Dają olbrzymi komfort i zapewniają stopie optymalne środowisko. Problem jednak stanowi duża waga i to że skóra jest dobrym izolatorem. Dlatego buty skórzane świetnie sprawdzą się w Tatrach zimą, kiedy waga nie jest aż tak istotna a nam zależy żeby w stopy było ciepło.
Istnieje kilka rodzajów skóry; licowa, nubuk czy zamsz. Różnią się one wyglądem i w pewnym stopniu właściwościami, dlatego są używane w różnych rodzajach butów. Chyba wystarczy wspomnieć że licowe to te z wyglądu klasyczne, lekko połyskliwe, a zamsz i nubuk są z wyglądu podobne jednak różnią się metodą produkcji.
Materiały tekstylne to coś co zaczęto stosować w górskich butach aby zredukować wagę i podnieść właściwości termoregulacyjne. Obuwie wykonane w ten sposób nawet z membraną dobrze oddycha i jest lekkie. Nie jest tak wytrzymałe, ale każda moneta ma dwie strony. W czasach kiedy modna zrobiła się turystyka lite and fast takie buty na pewno sprawdzą się świetnie.
Powszechnie stosowanym kompromisem jest produkcja butów po części ze skóry i materiałów tekstylnych. Części buta narażone najbardziej na uszkodzenia wykonane są ze skóry, a pozostałe są tekstylne. Pozwala to stworzyć buta wytrzymałego a jednocześnie dość lekkiego i oddychającego. Mamy tu kompromis który łączy zalety obu materiałów.
I tu ponownie należy zadać sobie pytanie co dla nas będzie odpowiednie; czy ciężki i wytrzymały but na zimowe warunki, czy lekki dobrze oddychający but podejściowy - na szybkie letnie wycieczki, a może kompromis który dzieli wady i zalety obu rozwiązań?
Buty uniwersalne w Tatry
Wiele osób chce kupić buty jak najbardziej uniwersalne. Niestety nie powstał jeszcze model, i raczej nie powstanie, który nadawałby się do wszystkiego. Oczywiście są na rynku dostępne modele które mają szerokie spektrum zastosowania i modele bardziej specjalistyczne. Te bardziej wyspecjalizowane wybierają najczęściej osoby z większym doświadczeniem które wiedzą dokładnie czego oczekują lub osoby które po prostu mogą sobie pozwolić na posiadanie kilku par.
Dla osób które wybierają się w teren górski okazjonalnie, a w teren wysokogórski jeszcze rzadziej, przeznaczone są modele które mają opinię tych bardziej uniwersalnych. Czym charakteryzuję się te „uniwersalne” buty?
- Średnia twardość buta – pozwoli niezależnie od terenu i rodzaju podłoża poruszać się bezpiecznie i komfortowo. Skoro jesteśmy w Tatrach to dla przykładu: asfaltowa droga na morskie oko może zakatować stopy kiedy but będzie bardzo ciężki i twardy, ale mięciutki jak trampek but który będzie wygodny na tej drodze, nie sprawdzi się kiedy wejdziemy na ostre skały
- Wysoka cholewka – buty wysokie traktowane są jako bardziej uniwersalne, lepiej spisują się przy niesprzyjających warunkach atmosferycznych. Zapobiegają dostawaniu się do środka wody czy śniegu, chronią także kostkę przed uszkodzeniami; otarciami czy stłuczeniami. Pozbawione są jednak zalet niskich butów, dodają wagi i zmniejszają oddychalność
- Membrana – jest raczej wskazana jeśli mówimy o uniwersalnych butach. Zapewnia wodoodporność mimo że znacząco zmniejsza oddychalność buta
- Materiały – używane do produkcji buta materiały mają różne właściwości. Te najbardziej pożądane w uniwersalnych butach to niska waga i wysoka wytrzymałość. Potrzebna jest też dobra termoregulacja. Niestety niska waga wiąże się z mniejszą wytrzymałością. Sprawdzoną metodą jest łączenie różnych materiałów: wytrzymałej skóry w newralgicznych miejscach i lekkich oddychających materiałów tekstylnych w pozostałych częściach buta
- Wygoda – jest chyba najważniejszym kryterium przy wyborze butów. Jest to jednak kwestia indywidualna bo na każdej stopie buty leżą inaczej
Przykładowe modele butów, które uchodzą za uniwersalne
Buty męskie:
- Asolo Falcon
- AKU Slope Micro GTX
- Hanwag Banks II
Buty damskie:
- Asolo Nucleon
- AKU Trekker Lite III GTX
- Jack Wolfskin VOJO 3 TEXAPORE MID
Znalezienie uniwersalnego buta jest sztuką kompromisów. Nie znajdziemy takiego który idealnie nadawałby się do każdej aktywności, bo jak coś jest do wszystkiego to jest do niczego. Zawsze warto dobrze zastanowić się w jaki sposób będziemy byty wykorzystywać, gdyż często jest to zakup na kilka dobrych lat. Mogą w tym pomóc pytania z pierwszej części artykułu.
CZYTAJ TAKŻE:
Jakie buty na pierwszą wycieczkę w Tatry?
Teren w Tatrach jest bardzo różnorodny, warto przed wyjazdem popracować z mapą i określić swoje cele. Oczywiście potem w Internecie można znaleźć bardzo precyzyjne opisy oraz filmy z tras które chcemy pokonać. Dadzą nam one właściwe wyobrażenie o ternie zwłaszcza jeśli odwiedzamy Tatry po raz pierwszy i nie wiemy czego się spodziewać. Znajomość terenu na pewno pomoże dobrać właściwe buty. Niejednokrotnie widuje się ludzi w ciężkich alpejskich buciorach w Dolinie Strążyskiej a chwilę potem osoby w tenisówkach walczące o równowagę ze śliskimi skałami na Giewoncie. Można łatwo uniknąć takich błędów. Chodzi w końcu o naszą wygodę i bezpieczeństwo, więc warto poświęcić tematowi trochę uwagi.
Jakie buty w Tatry zimą?
Pora zimowa chyba odrobinę upraszcza wybór butów. Buty na zimę powinny być wysokie co eliminuje jeden parametr nad którym myślimy latem. Najczęściej wybieramy też buty skórzane gdyż ten materiał ma lepsze właściwości pod kątem warunków zimowych. Mamy więc określony drugi parametr. Oczywiście materiałów syntetycznych też używa się w butach zimowych i podobnie jak w butach letnich rezygnujemy z zalet skóry zyskując poprawę oddychalności i zmniejszenie wagi. Takie buty są dobre dla osób przemieszczających się nawet zimą szybko i intensywnie (np. Aku Tengu). Natomiast większość modeli jest jednak z pełnej skóry co zapewnia naszym stopom bardzo dobre warunki do zimowych trekkingów; dobry komfort cieplny i wytrzymałość.
Obecność membrany w butach zimowych jest kwestią sporną, a jej zasadność zależy często od samego buta. Jeśli wziąć pod uwagę modele z najwyższej półki, ciężkie i naprawdę dobrze izolujące, to może się ona okazać niepotrzebna. Raz: but tak dobrze izoluje że śnieg się na nim nie topi. Dwa: używamy takich butów tylko gdy jest bardzo zimno a śnieg jest przez to suchy. Trzy: but przez swoją grubość i tak już słabo oddycha a producenci nie chcą tego pogarszać dodając membranę. Dlatego jest sporo modeli zimowych które bazują tylko na impregnacji np. Meindl Jersey Pro. Taka metoda działała 80 lat temu i działa dzisiaj. Zyskujemy zatem świetne właściwości buta ale kosztem wysiłku który musimy włożyć w ich pielęgnację. Niestety fabryczna impregnacja nie jest wieczna.
Nie owijając w bawełnę większość butów zimowych wyposażona jest w membranę i dobrze. Bądź co bądź śnieg nie zawsze jest suchy a buty mogą być przez to cały dzień narażone na kontakt z wodą. Choćby wybierając się w Tatry późną wiosną w lżejszych butach zimowych brniemy niejednokrotnie w mokrej brei. Większość turystów oczekuje od buta wodoodporności którą zapewnia membrana. Nawet jeśli zaniedbamy impregnację buta (która jest bardzo ważna również w butach z membraną) mamy pewność że wilgotne skarpety nie zepsują naszej wycieczki.
Jednym z najważniejszych parametrów przy wyborze buta na zimowe Tatry jest jego twardość. Trzeba na nią zwrócić szczególną uwagę ze względu na kilka czynników. Jeśli mamy do czynienia ze świeżą warstwą śniegu to nie wiemy co znajduje się pod spodem. Nie wiemy nawet czy idziemy nadal szlakiem więc stopa może trafić na wystający kamień czy między gałęzie kosówki. W takiej sytuacji lepiej mieć twardego buta który pomoże zachować równowagę i ochroni stopę. Z tego samego powodu buty zimowe mają często pełny gumowy otok, ma ochronić on but przed przypadkowymi uszkodzeniami.
Kolejnym czynnikiem jest konieczność używania raków lub raczków. Raczki teoretycznie można założyć na każdego buta, ale gumowa konstrukcja powoduje jego zgniatanie, dlatego dobrze dla własnej wygody żeby but był twardszy. Raki które często trzeba używać w wyższych partiach Tatr wymagają buta o wysokiej twardości. Jest to konieczne dla bezpiecznego korzystania z raków. Ponadto zakładanie raków na zbyt miękkie buty może spowodować ich zniszczenie. Inną sprawą jest kwestia rodzaju raków, czy będą one koszykowe, pół czy automatyczne. Buty muszą być dostosowane pod konkretny rodzaj, ale dobór raków nie jest tematem tego poradnika.
Ostatnim czynnikiem jest fakt że gruba i sztywna podeszwa daje nam dobrą izolację od podłoża. Zatem wszystkie czynniki wskazują na to że buty na zimę powinny być twarde. Jak bardzo, o tym decyduje już to, co w Tatrach zamierzamy robić.
Podsumowanie
Najważniejsze jest świadome określenie własnych potrzeb. Gdy wiemy dokładnie jak chcemy działać, w jakim terenie i o jakiej porze roku, wtedy łatwo będzie nam dobrać buty przeznaczone i wyspecjalizowane do tej aktywności Często jednak spektrum naszych zainteresowań jest szerokie i wtedy trzeba zdecydować się na pewne kompromisy, celować w te bardziej uniwersalne modele. Jest to dobra metoda dla osób odwiedzających Tatry niezbyt często np. jeżdżących głównie latem ale wycieczka w kwietniu kiedy jest jeszcze dużo śniegu też się może zdarzyć.
Ważnym czynnikiem jest też cena, która niestety często zniechęca do zakupu naprawdę fajnych modeli. Powinno się jednak pamiętać, że jest to duży wydatek, ale na bardzo długi czas. W perspektywie używania butów przez 10 lat, zainwestowana kwota np. 800 zł nie wydaje się wcale tak wysoka. Podobnie jest z posiadaniem kilku modeli, używanie ich adekwatnie do ich przeznaczenia znacząco wydłuży ich żywotność i da większy komfort użytkowania. Zwłaszcza osoby które intensywnie uprawiają turystykę potwierdzą, że posiadanie choćby dwóch par jest lepszą inwestycją niż „uniwersalne” buty, które poniewieramy zawsze i wszędzie, przez co stosunkowo szybko wylądują w koszu. Wszystko zatem rozbija się o rodzaj naszej aktywności.
