Żyjemy w czasach smartfonów i pomocnej w wielu sytuacjach aplikacji Google Maps, czy innych wskazujących drogę apek. Niestety powszechna popularność pomocnych na co dzień aplikacji ma też w dłuższej perspektywie negatywny skutek. Co raz mniej korzystamy z map drogowych, a zdarza się, że mapy turystyczne również są wypierane przez smartfonowe oprogramowanie. Siłą rzeczy, wiedza o tym jak korzystać z kompasu i mapy staje się coraz mniej powszechna. Omówimy sobie w tym artykule to pierwsze urządzenie nawigacyjne, czyli kompas.
Czym jest i jak działa kompas?
Prostymi słowami, kompas to urządzenie służące do wskazywania północy magnetycznej. Dzięki temu pomaga nam w zorientowaniu mapy i wyznaczeniu kierunku, w którym powinniśmy się poruszać. Urządzenie to wykorzystuje tendencję swobodnie zawieszonego magnesu do ustawiania się wzdłuż linii pola magnetycznego ziemi. Kompas zbudowany jest z magnesu przyczepionego do igły, najczęściej pomalowanej na biało czerwone kolory, gdzie czerwona strona oznacza kierunek północy. Igła umieszczona jest w pudełku w sposób pozwalający jej na swobodne kręcenie się dookoła. Przestrzeń w pudełku często wypełniana jest płynem na bazie alkoholu, by zniwelować drgania igły i nadać jej większą stabilność. Tak złożona kapsuła kompasu może być dodatkowo wyposażona w przedziałkę z oznaczonymi głównymi kierunkami świata oraz stopniami pomiędzy nimi. Kapsuła kompasu najczęściej bywa osadzana na różnorodnych formach oprawek – plastikowej prostokątnej płytce do powieszenia na szyję, otwieranym pudełku, płytce przeznaczone do założenia na kciuk, na pasku podobnym do paska zegarka lub z gumkami pozwalającymi przymocować kompas na zewnętrznej stronie dłoni. Do kompasu czasami dołączane są dodatkowe akcesoria, które mają pomoc w odczycie kierunku lub w czytaniu mapy, np. lupa, przedziałka milimetrowa w różnych skalach, lampka, lusterko do precyzyjnego określania kierunku.
Jakie są rodzaje kompasów?
Poza opisanym powyżej typowym kompasem magnetycznym, możemy spotkać się z kilkoma innymi rodzajami kompasów wskazujących kierunki.
- Kompas geodezyjny – zasadniczo jest oparty na tej samej zasadzie, co kompas magnetyczny, jednak wyróżnia go dodatkowe wyposażenie, takie jak bardzo dokładny celownik, poziomica, czy przystosowanie do umieszczenia na statywie geodezyjnym. Ten rodzaj kompasu służy dokładnemu wyznaczaniu kątów poziomych w terenie, podczas prac geodezyjnych.
- Kompas geologiczny – to przyrząd wyposażony poza kompasem magnetycznym również w poziomicę, klizymetr oraz klinometr. W takim urządzeniu kompas magnetyczny służy do mierzenia kątów poziomych w terenie, klinometr służy do pomiaru kątów pionowych, natomiast klizymetr pozwala na mierzenie kąta nachylenia terenu. Powyższe pomiary pomagają geologom w pomiarze biegu warstw geologicznych ziemi.
- Kompas słoneczny – jest to przyrząd umożliwiający określanie kierunków świata na podstawie położenia tarczy słońca na niebie w danym momencie dnia. Do plusów tego kompasu należy niewrażliwość na anomalie magnetyczne występujące na niektórych obszarach. Pozwala również na wyznaczanie kierunków w okolicach biegunów, gdzie igła kompasu magnetycznego zachowuje się swobodnie, nie pokazując żadnego konkretnego kierunku. Do minusów oczywiście należy brak możliwości użycia takiego kompasu w nocy lub przy dużym zachmurzeniu.
- Żyrokompas (kompas elektromechaniczny) – to urządzenie wykorzystujące w swojej budowie żyroskop i jego właściwości. Poprzez oddziaływanie na wirowanie żyroskopu w tym rodzaju kompasu otrzymuje się oś wirowania żyroskopu zbieżną z osią wirowania Ziemi. Finalnie otrzymujemy urządzenie pozwalające na wytyczenie północy geograficznej.
Kompas - jakie cechy przy kupnie trzeba wziąć pod uwagę?
Rozważając zakup kompasu powinniśmy przede wszystkim zadać sobie pytanie, do jakich aktywności i w jakich warunkach będziemy z niego korzystać, a także jak bardzo precyzyjnego pomiaru będziemy od kompasu wymagali.
Im bardziej sportowy charakter wykorzystania kompasu planujemy, tym większe znaczenie będzie miała dla nas szybkość ustawienia igły. Chyba najbardziej sportowy charakter wykorzystania będą miały Biegi na Orientację, podczas których kierunek dotarcia do punktu sprawdza się bez przerywania biegu. Jednocześnie odległości pomiędzy punktami są stosunkowo niewielkie i można akceptować nie do końca dokładne wyznaczenie kierunku, rekompensując je na przykład częstszym zerkaniem na kompas i korygowaniem kierunku biegu. Najwygodniejszym wyborem dla tej aktywności są kompasy, które można przymocować na kciuk, ponieważ ułatwiają szybkie korzystanie z kompasu. Poza tym ma znaczenie zastosowanie szerokiej igły, która sprawia, że kompas szybciej się orientuje (mówimy ustawieniu w 0,5 – 1 sekundę) oraz płynu w kapsule, który stabilizuje igłę. Nie bez znaczenia jest również dobra jakość plastiku z którego wykonana jest obudowa kompasu, ponieważ nie raz podczas biegu można nim uderzyć o drzewo czy skałę.
Podczas rajdów na orientację nie jest potrzebne aż tak szybkie ustawianie igły, natomiast odległości do pokonania między punktami są większe, więc przydatna może okazać się ruchoma kapsuła z oznaczonymi stopniami. W takim wypadku po zorientowaniu kompasu i wyznaczeniu kierunku w którym chcemy podążać, możemy co jakiś czas kontrolować ten kierunek nawet bez zerkania na mapę, po prostu ustawiając kompas do wyznaczonej pozycji i poruszając się zgodnie z kierunkiem wyznaczonym przez strzałkę na płytce kompasu. Podczas rajdu wygodniejszy okaże się właśnie kompas płytkowy, który będziemy mieli zawieszony na szyi, łatwo i szybko dostępny podczas marszu. W tym wypadku przydatna będzie również przedziałka milimetrowa w skali mapy, która pomoże nam łatwo określić, jaką odległość musimy jeszcze pokonać między punktami.
Turystyczne wykorzystanie kompasu często sprowadza się do zorientowania mapy podczas wyruszania w trasę lub na skrzyżowaniach czy innych punktach orientacyjnych. W tym wypadku dobrze mieć kompas, który po prostu łatwo jest przenosić i na którym wygodnie będzie nam odczytywać kierunek. Nawet w takim kompasie polecam te modele, których kapsuła wypełniona jest płynem, by zniwelować irytujące drżenie igły. Przy tego rodzaju użytkowaniu jeszcze ważniejsza będzie przedziałka do obliczania odległości, by pomóc nam w planowaniu dalszej trasy turystycznej i kontrolowaniu, kiedy powinniśmy już zmierzać w stronę samochodu lub schroniska.
Kompas a deklinacja magnetyczna
Nie wszyscy wiedzą, że północ magnetyczna i północ geograficzna różnią się ze sobą. Deklinacja magnetyczna to nic innego jak kąt różnicy pomiędzy południkiem geograficznym, a południkiem magnetycznym, w miejscu, w którym dokonujemy pomiaru kompasem.
Zdarza się, że wartość deklinacji uwzględnia się już na etapie tworzenia mapy. Warto posiadać taką informację, ponieważ w wypadku mapy z uwzględnioną deklinacją będziemy mogli ustawiać kompas zgodnie z południkami oznaczonymi na mapie i nie będziemy mieli przejmować się, że „rzuci nas na kierunku”.
W momencie kiedy wiemy że mapa nie została obrócona o wartość deklinacji dla danej szerokości geograficznej powinniśmy uwzględnić różnicę kąta po wyznaczeniu kierunku kompasem. Wartość deklinacji dla danego obszaru sprawdzimy na przykład na portalu www.magnetic-declination.com.
Przykładowo dla Gdyni wartość na wynosi +6° 3' co oznacza że igła kompasu odchyla się o 6° 3' na wschód od osi północy geograficznej. Niektóre kompasy posiadają na kapsule wyznaczoną przedziałkę, która pozwala obrócić kompas w sposób pozwalający na uwzględnienie deklinacji podczas wyznaczania kierunku.
Jak dbać o kompas?
Dobrą praktyką jest unikanie przetrzymywania kompasu przy innych magnesach, instalacjach elektrycznych, głośników czy innych kompasów. Poddawanie igły działaniu pól magnetycznych może w dłuższej perspektywie czasu wpływać na rozmagnesowywanie się igły, co doprowadzić może do dłuższego ustawiania się igły lub błędnych pomiarów.
Kompasy poddawane zmianom temperatur mogą zareagować zmianą objętości płynu wewnątrz kapsuły – czyli pojawi się pęcherz powietrza. Często po wzroście temperatury taki bąbel zniknie, ale czasami będzie po prostu oznaką, że warto pomyśleć o nowym sprzęcie. Taki pęcherz wprawdzie nie wpływa dramatycznie na wyznaczanie kierunku, ale potrafi zmniejszyć szybkość ustawiania się igły.
Podczas korzystania z kompasu musimy pamiętać również o trzymaniu kompasu poziomo i nie wystawiać go na bezpośrednie działanie metali i magnesów, które mogą zmienić kąt wychylania igły i skutkować złym pomiarem. Bardzo wygodnym miejscem do noszenia kompasu jest mapnik, który pozwala na łatwe korzystanie z niego oraz zapewnia bezpieczny schowek.
CZYTAJ TAKŻE:
- Nawigacja w górach – jak poradzić sobie na szlaku? Jakie akcesoria przydają się do nawigacji na szlaku?
- Kolory szlaków – który z nich jest najłatwiejszy?
- Najciekawsze szczyty Bieszczadów, polecane szlaki, bieszczadzkie filmy. Co warto wiedzieć o Bieszczadach?
- Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR) – najważniejsze informacje. Jak wezwać pomoc na szlaku?
Jakie są różnice między kompasem a busolą?
Busola de facto jest kompasem magnetycznym, ale dodatkowo wyposażonym w celownik, który pomaga w dokładniejszym wyznaczeniu kierunku magnetycznego.
Niezależnie jak bardzo dokładne i przydatne będą stawały się aplikacje nawigacyjne w telefonach, gorąco zachęcam do spróbowania swoich sił w nawigacji z kompasem. To niedrogie, nieduże urządzenie nawigacyjne, w którym nigdy nie wyczerpie się bateria i nie straci zasięgu, a gdyby zdarzyło Ci się zgubić szlak w nieznajomym terenie zawsze wskaże Ci kierunek, w którym powinieneś podążać.
Do zobaczenia na turystycznych szlakach!
