Nie od dziś wiadomo, że kontakt z przyrodą to jeden z najlepszych sposobów na wypoczynek, nawet kilka godzin spędzonych na łonie natury daje nam niesamowitą poprawę samopoczucia i ma niebagatelny wpływ na nasze zdrowie. Miejsc, których jeszcze nie skaziła niszczycielska ręka człowieka, jest jednak coraz mniej, dlatego najcenniejsze z nich od wielu lat podlegają ochronie prawnej. To najcenniejsze pod względem przyrodniczym miejsca w kraju, warto je poznać. Zapraszam na wędrówkę po Parkach Narodowych w Polsce.
Co to jest park narodowy?
Park narodowy to chroniony prawem teren, który zachował się w stanie naturalnym lub w stanie zmienionym jedynie w minimalnym stopniu. Taki obszar jest wyjątkowo cenny pod względem przyrodniczym i naukowym, ma także niebagatelną wartość kulturową i krajobrazową oraz turystyczną i rekreacyjną.
Najstarszym Parkiem Narodowym na świecie jest Park Narodowy Yellowstone (Yellowstone National Park) utworzony przez Kongres Stanów Zjednoczonych w roku 1872. W Polsce jako pierwsze powstały w roku 1932 parki narodowe: Pieniński Park Narodowy (1 czerwca 1932 r.) i Białowieski Park Narodowy (11 sierpnia 1932 r.).
Ile jest parków narodowych w Polsce?
W Polsce przyroda jest chroniona na mocy ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku, która – poza ochroną gatunkową roślin i zwierząt - określa aż dziesięć form ochrony przyrody. Najmniejszą, którą możemy spotkać niemal na każdym kroku, są pomniki przyrody, których mamy w kraju przeszło 30 tysięcy. To przede wszystkim wyjątkowe okazy wiekowych drzew, głazy, grupy drzew i aleje, a także groty i jaskinie. Największą zaś, a jednocześnie najwyższą formą ochrony przyrody, która na danym terenie obejmuje całość przyrody oraz jego walory krajobrazowe, są parki narodowe.
W naszym kraju mamy obecnie 23 parki narodowe. Są położone w wielu miejscach, od wybrzeża Bałtyku po górskie pasma Sudetów i Karpat. By je odwiedzić, trzeba czasem kilkudniowej wyprawy, ale niektóre znajdują się blisko wielkich metropolii – Kampinoski Park Narodowy jest położony raptem o kilka kilometrów od granic Warszawy. Każdy z nich wart jest odwiedzin, w każdym znajdziemy coś niepowtarzalnego – czy to będą górskie krajobrazy Tatr i Bieszczadów, czy biebrzańskie bagna albo rozlewiska Narwi, czy też wreszcie piaski nadmorskich wydm pod Łebą. I co najważniejsze – są dostępne dla każdego, kto pragnie kontaktu z naturą. Można je zwiedzać samotnie, z przyjaciółmi i z rodziną. Wystarczy tylko chcieć.
Parki narodowe to 1% terytorium Polski - które są „Naj...”?
Najstarszym parkiem narodowym w Polsce jest Pieniński Park Narodowy, powołany w roku 1932. Obejmuje on najcenniejszą część pasma Pienin Właściwych - Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztynskie, Przełom Dunajca, Pieninki oraz fragment Pienin Spiskich (Zielone Skałki). Jego symbolem sa Trzy Korony.
Drugi najstarszy polski park narodowy - Białowieski Park Narodowy (1932 r.) - obejmuje obszar Puszczy Białowieskiej, najstarszego zachowanego lasu pierwotnego w Europie. Jego symbolem jest żubr, gatunek, który jeszcze sto lat temu był na krawędzi wyginięcia, a dzięki wieloletniej pracy przyrodników został ocalony od zagłady - właśnie na terenie Puszczy Białowieskiej. Dziś żubr jest symbolem ochrony przyrody w Polsce.
Z kolei największy polski park to Biebrzański Park Narodowy. Zwany jest „Polską Amazonią”, obejmuje znaczną część doliny rzeki Biebrzy, a jego symbolem jest mieszkaniec biebrzańskich bagien – łoś.
Wreszcie najmniejszym parkiem narodowym jest Ojcowski Park Narodowy, który znajduje się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i zajmuje dwunastokilometrowy odcinek Doliny Prądnika i Sąspówki. Na jego terenie – poza wapiennymi skałami i zamkami z czasów Kazimierza Wielkiego - znajduje się ponad 500 jaskiń. Symbolem Parku jest nietoperz, którego kilka gatunków bytuje w tych jaskiniach w znacznych ilościach.
Zasoby przyrodnicze polskich parków narodowych
Przyroda w Polsce od dawna podlega presji człowieka, w ciągu wieków na terenie naszego kraju zniknęło wiele gatunków roślin i zwierząt. Tura (wyginął w XVIII w.) i tarpana (XIX w.) – niegdyś mieszkańców polskich lasów - dziś możemy oglądać jedynie na obrazach malowanych wiele lat temu, a żeby zobaczyć dropia czy pustułeczkę (ptaki, które kiedyś występowały w naszym kraju), musimy pojechać na Bałkany albo do Hiszpanii. Tym bardziej warto docenić to, co udało się uchować od zagłady - między innymi w parkach narodowych.
W Polsce ochrona gatunkowa obejmuje wiele gatunków fauny. Do najcenniejszych przedstawicieli ssaków zaliczyć można oczywiście wspomnianego żubra, a obok niego – niedźwiedzia brunatnego, wilka, rysia, żbika, kozicę, a także wszystkie foki i nietoperze (oczywiście nie można zapomnieć o świstaku, orzesznicy, suśle i chomiku europejskim). Do tej listy należy też dopisać łosia, którego po latach polowań objęto moratorium i całorocznym okresem ochronnym, dzięki czemu ma szansę na odbudowanie przetrzebionej populacji.
W świecie awifauny chronimy niemal wszystkie gatunki ptaków, nawet pospolitych (od ochrony częściowej po ścisłą). Ochronie ścisłej podlegają wszystkie ptaki szponiaste (drapieżne), w tym najrzadsze orły przednie, orliki (grubodziobe i krzykliwe), bieliki i wszystkie gatunki sokołów. A obok nich – bociany (w tym rzadkie bociany czarne), sowy (m.in. rzadkie sóweczki) czy dzięcioły (równie rzadki dzięcioł trójpalczasty). Czarną plamą jest tu niestety "pechowa trzynastka" - trzynaście gatunków ptaków łownych, na które można polować - wśród nich są nawet ptaki, którym grozi już wyginięcie (jak kuropatwa i słonka). Co gorsza - często podczas polowania gatunki te są mylone z gatunkami podobnymi, rzadkimi i chronionymi (jak łowna cyraneczka z chronioną cyranką). Pełna lista ptaków łownych w Polsce: bażant, cyraneczka, czernica, gęś białoczelna, gęś gęgawa, gęś zbożowa, głowienka, gołąb grzywacz, jarząbek, krzyżówka, kuropatwa, łyska i słonka.
Świat gadów i płazów jest w całości pod ochroną, najcenniejsze z nich to żółw błotny, gniewosz plamisty, kumak karpacki, oraz moja ulubiona salamandra.
Wszystkie te gatunki (i wiele więcej) możemy zaobserwować podczas wycieczek w naszych parkach narodowych. Warto zabrać ze sobą lornetkę i aparat fotograficzny, by zobaczyć z bliska i uwiecznić obserwowane gatunki.
Odwiedzając polskie parki narodowe w każdym z nich znajdziemy gatunki i zbiorowiska roślin specyficzne dla danego obszaru. Czy będzie to tatrzańska kosodrzewina i trawy bieszczadzkich połonin, grądy w Puszczy Białowieskiej, roślinność torfowisk Słowińskiego Parku Narodowego czy też bagien w Dolinie Biebrzy. Każdy z tych parków oferuje niepowtarzalną okazję spotkania ze skarbami polskiej przyrody.
CZYTAJ TAKŻE:
Wizyta w parku narodowym - jak się zachować, na co warto uważać
W niemal wszystkich parkach narodowych w Polsce obowiązują te same zasady, różnice są niewielkie i dotyczą z reguły możliwości nocowania, biwakowania oraz wprowadzania na teren parku psów. Wejście na teren parku narodowego często wiąże się z koniecznością wykupienia biletu, dotyczy to m.in. Tatrzańskiego, Bieszczadzkiego, Białowieskiego, Gór Stołowych (Szczeliniec i Błędne Skały) i Słowińskiego (w sezonie), ale większość parków nie pobiera opłaty.
Zasady poruszania się po parku zawsze określa jego regulamin, tu przykład zasad obowiązujących w Tatrzańskim Parku Narodowym:
- Poruszamy się tylko po szlakach turystycznych.
- Nie hałasujemy - góry to dom zwierząt.
- Śmieci i odpadki zabieramy ze sobą.
- Nie płoszymy dzikich zwierząt, niepotrzebny stres może je nawet zabić.
- Nie karmimy dzikich zwierząt.
- Nie zbieramy kwiatów, owoców i grzybów.
- Szanujemy wyposażenie turystyczne Parku, wiaty, ławki, drogowskazy i tablice służą wszystkim miłośnikom Tatr
- Nie nocujemy „na dziko”, nie palimy ognisk, a tytoń palimy tylko w wyznaczonych miejscach.
- Pamiętamy, że po zmroku szlaki turystyczne Parku są zamknięte i nie można się po nich poruszać
- Nie kąpiemy się w stawach i potokach.
- Nie wchodzimy na teren Parku z psem (przy czym uwaga: na spacer z psem możemy się wybrać Drogą pod Reglami oraz w Dolinę Chochołowską - aż do schroniska; pies musi być na uwięzi).
Najpiękniejsze parki narodowe w Polsce - które z parków warto odwiedzić i kiedy?
Które z polskich parków narodowych warto odwiedzić? Najkrócej mówiąc – WSZYSTKIE! Tu podzielę się swoim doświadczeniem przewodnickim - w ciągu wielu lat wędrówek po górach i prowadzenia wypraw rowerowych po kraju odwiedziłem każdy z naszych parków.
Niektóre wizyty były jednorazowe, przy okazji krajoznawczych rajdów na dwóch kółkach przez Polskę – zawsze w ich programie ujmowałem odwiedziny takiego parku, który „wchodził nam w drogę” (Wolińskiego, Kampinoskiego, Wielkopolskiego, Poleskiego, itd.), w niektórych w ten sposób bywałem kilkukrotnie (Białowieskim, Ojcowskim, Roztoczańskim, itd.). Zawsze znajdowaliśmy czas, by zobaczyć ich największe atrakcje, czy to żubry na polanie w Białowieży, czy stada gęsi na rozlewiskach pod Słońskiem (Park Narodowy Ujścia Warty).
W dwóch parkach – Słowińskim i Borów Tucholskich - bywam regularnie, od lat, z racji bliskości od Trójmiasta. Tu najważniejsze są dla mnie ptaki, dla których warto pojechać w środku nocy gdzieś nad wodę, by o świcie zobaczyć fantastyczne zjawisko natury.
Wreszcie parki górskie, w których jestem co roku – od Bieszczadów po Karkonosze. Każdy z nich ma swoje skarby, warte tego, by je zobaczyć - czy to będzie wataha wilków na północnych stokach Dwernika-Kamienia w Bieszczadach, czy też bocian czarny w dolinie Wisłoki w Beskidzie Niskim, czy wreszcie rodzina niedźwiedzi w Dolinie Kondratowej w Tatrach. Dla takich spotkań warto żyć!
Kiedy odwiedzać te parki? Na dobrą sprawę każda pora roku jest dobra, jednak z reguły parki narodowe najchętniej odwiedzane są w sezonie letnim. W zimie także warto bywać w parkach narodowych – nigdy nie zapomnę fantastycznej zimowej wyprawy do Puszczy Białowieskiej, śledzenia zwierzęcych tropów na śniegu i stada żubrów okrytych białymi, śnieżnymi czapami. Niektóre parki na czas zimy zamykają część szlaków turystycznych (w Parku Gór Stołowych – Błędne Skały, w Tatrach – szlak od Doliny Tomanowej do Chudej Przełęczy, itd.).
Kilka z parków jest szczególnie popularnych w czasie wiosennych i jesiennych ptasich migracji, gdy wiele gatunków ptaków wodnych, bytujących u nas i na północy (w krajach nadbałtyckich, Skandynawii i Rosji) przelatuje przez Polskę na zachód i południe na zimowiska. Podczas tych podróży zatrzymują się z reguły na odpoczynek w kilku miejscach, np. ujściu Redy do Zatoki Puckiej (rezerwat Beka), w Borach Tucholskich czy też na rozlewiskach Narwi oraz Biebrzy (objętych ochroną w ramach parków narodowych). Te miejsca to uczta dla oka i obiektywu miłośnika ptaków.
Lista parków narodowych w Polsce
Jak już wspomniałem, mamy dziś w Polsce 23 parki narodowe. Pierwszy powstał w roku 1932 (Białowieski PN), ostatni powołano w roku 2001, był to Park Narodowy ujścia Warty. Od tego czasu, z wielu przyczyn - z których nie ostatnią jest polityka - nie powstał żaden nowy park narodowy. Od wielu dziesiątek lat projektowane są nowe parki, wśród nich m.in. Jurajski (na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej), Mazurski (Wielkie Jeziora), Turnicki (Pogórze Przemyskie), Szczeciński (Puszcza Bukowa), Dolnej Odry (ok. Cedyni) i Lasów Mirachowskich (Kaszuby). Wszystkie te inicjatywy, a także wieloletnie starania o rozszerzenie Białowieskiego Parku Narodowego na obszar całej Puszczy Białowieskiej, są skutecznie blokowane przez polityków, lokalne samorządy i lobby związane z gospodarką leśną i myślistwem, zwłaszcza komercyjnym (dewizowym). A każdy rok zwłoki w ich powstaniu to wymierne straty w bezcennej faunie i florze tych obszarów...
Cieszmy się zatem tymi parkami, które już istnieją. Oto one:
- Babiogórski Park Narodowy z siedzibą w Zawoi, powstał w roku 1955, chroni krajobraz i ekosystem Babiej Góry
- Białowieski Park Narodowy (Białowieża, 1932 r.) - Puszcza Białowieska
- Biebrzański Park Narodowy (Osowiec-Twierdza, 1993 r.) - Dolina Biebrzy
- Bieszczadzki Park Narodowy (Ustrzyki Górne, 1973 r.) - Bieszczady Wysokie
- Park Narodowy „Bory Tucholskie” (Charzykowy, 1976 r.) - Bory Tucholskie
- Drawieński Park Narodowy (Drawno, 1990 r.) - Puszcza Drawska i Pojezierze Drawskie
- Gorczański Park Narodowy (Poręba Wielka, 1981 r.) - Gorce
- Park Narodowy Gór Stołowych (Kudowa Zdrój, 1993 r.) - Góry Stołowe
- Kampinoski Park Narodowy (Izabelin, 1959 r.) - Puszcza Kampinoska
- Karkonoski Park Narodowy (Jelenia Góra, 1959 r.) - Karkonosze
- Magurski Park Narodowy (Krempna, 1995 r.) - Beskid Niski
- Narwiański Park Narodowy (Kurowo, 1996 r.) - Dolina Górnej Narwi
- Ojcowski Park Narodowy (Ojców, 1956 r.) - Dolina Prądnika i Sąspówki, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Pieniński Park Narodowy (Krościenko nad Dunajcem, 1932 r.) - Pieniny Właściwe
- Poleski Park Narodowy (Urszulin, 1990 r.) - Równina Łęczyńsko-Włodawska na Polesiu Zachodnim
- Roztoczański Park Narodowy (Zwierzyniec, 1974 r.) - Roztocze Środkowe
- Słowiński Park Narodowy (Smołdzino, 1967 r.) - Mierzeja Łebska, Nizina Gardeńsko-Łebska i jeziora przybrzeżne Łebsko, Gardno oraz Dołgie Wielkie i Małe
- Świętokrzyski Park Narodowy (Bodzentyn, 1950 r.) - Góry Świętokrzyskie
- Tatrzański Park Narodowy (Zakopane, 1954 r.) - Tatry Polskie
- Park Narodowy „Ujście Warty” (Chyrzyno, 2001 r.) - Ujście Warty do Odry
- Wielkopolski Park Narodowy (Jeziory, 1957 r.) - Puszcza Wielkopolska
- Wigierski Park Narodowy (Krzywe, 1989 r.) - północna część Puszczy Augustowskiej
- Woliński Park Narodowy (Międzyzdroje, 1960 r.) - wyspa Wolin
Rezerwaty przyrody w Polsce, które musisz odwiedzić
W Polsce mamy niemal 1500 rezerwatów przyrody. Są to obszary wyłączone z jakiekolwiek użytkowania, dla ochrony wybranych ekosystemów – wyróżnia się rezerwaty leśne, faunistyczne, florystyczne, torfowiskowe, krajobrazowe, wodne, stepowe, słonoroślowe i przyrody nieożywionej. Każdy z nich jest cenny ze względu na przedmiot ochrony (np. rezerwat Zwiezło w Bieszczadach, chroniący jeziorka osuwiskowe na stokach Chryszczatej), większość jest dostępna dla turystów. Każdy miłośnik przyrody i krajobrazu znajdzie wśród nich coś dla siebie, czy to będą lobeliowe jeziora na Kaszubach (np. rezerwat Pełcznica na południe od Wejherowa), torfowiska Wizny (w Kotlinie Biebrzańskiej), skałki Kornutów na Magurze Wątkowskiej (Beskid Niski), czy wreszcie jezioro Dobskie na Mazurach, ze słynną Wyspą Kormoranów, uwiecznioną w niezapomnianej książce Włodzimierza Puchalskiego.
Jeśli masz chęć odwiedzić któryś z rezerwatów, weź do ręki mapę przyrodniczą wybranego regionu, na której znajdziesz niezbędne informacje. Zaręczam, że do najbliższego rezerwatu przyrody masz niedaleko i wycieczka do niego to kwestia jednodniowego wypadu.
