Wybierając się na górską wycieczkę często jesteśmy tak zaaferowani celem wyprawy, że umyka nam różnorodność otaczającej nas przyrody. Tymczasem na szlaku naszej wędrówki mamy niepowtarzalną szansę zaobserwowania, jak z każdym metrem zdobywanej góry zmienia się roślinność – znikają jedne gatunki, w ich miejsca pojawiają się inne, bardziej przystosowane do danej wysokości, a krajobraz coraz bardziej się zmienia. I widać w tym zadziwiający, regularny schemat, który sprawdza się w niemal wszystkich górach świata – to piętrowy układ roślinności.
- CZYTAJ TAKŻE -
NAJPIĘKNIEJSZE PARKI NARODOWE W POLSCE, KTÓRE MUSISZ ODWIEDZIĆ >
Piętra roślinności w górach są związane z dużymi różnicami wysokości
Na czym polega ów piętrowy układ roślin? To po prostu zmiana rodzaju skupisk roślin, następująca w związku ze wzrostem wysokości, a co za tym idzie – ze zmianą klimatu. Ta zależność jest bardzo prosta – im wyżej, tym jest zimniej: w górach temperatura maleje o 0,6°C co 100 metrów w górę. Innymi słowy z każdą setką metrów podejścia zmienia się klimat i bytujące w nim rośliny.
Jakie zatem są to piętra?
- Piętro pogórza – sięga do 650-700 metrów n.p.m. To z reguły lasy grądowe, czyli wielogatunkowe lasy mieszane, rosną w nich zwłaszcza dęby, graby, lipy i jodły. W tym piętrze mieszczą się też pola uprawne, sady, łąki i pastwiska.
- Regiel dolnyy – od 650-700 do 1200-1250 m n.p.m. Na tej wysokości dominuje las bukowy z domieszką świerka i jodły - przy czym w Tatrach w związku z przemysłową eksploatacją lasów w XIX wieku na znacznym obszarze dominuje tu świerk.
- Regiel górny – od 1200-1250 do 1550 m n.p.m. To kraina świerka (do 90%), jodły oraz w niewielkich ilościach – buka (2%). W górnej granicy lasu rośnie też limba, wierzba śląska, brzoza karpacka i jarząb nagi.
- Piętro kosodrzewiny (piętro subalpejskie) – od 1550 do 1850 m n.p.m. Porasta je sosna górska czyli kosodrzewina, która w miarę wzrostu wysokości karleje i ze zwartych kompleksów rozpada się na fragmenty – płaty.
- Hale (piętro alpejskie) zajmują wysokość od 1850 do 2300 m n.p.m. Dominują w nich murawy halne – naturalne łąki górskie, na których rosną trawy, kwitnące zioła, krzewinki (borówka, jałowiec halny i wrzos) oraz karłowate wierzby.
- Turnie (piętro subniwalne) – powyżej 2300 m n.p.m. Tu roślinność, z racji wysokości, charakterystyki terenu i ostrego klimatu jest już uboga, występuje w formie kęp w szczelinach skalnych i zagłębieniach. To mchy, porosty i niskie murawy, zwane przez taterników pieszczotliwie „ trawkami”.
- Piętro śnieżne (niwalne) – powyżej 3000 m n.p.m. To wieczne śniegi i górskie lodowce, w których roślinność nie występuje. W Polsce z racji wysokości naszych gór nie mamy możliwości zobaczenia tego piętra, ale w niedalekich Alpach – jak najbardziej.
Piętra roślinne w Tatrach
Piętra roślinności w Tatrach - charakterystyka cech roślinnego krajobrazu Tatr
Piętra roślinności szczególnie widoczne są na przykładzie Tatr, w których podczas jednodniowej wycieczki można zobaczyć niemal wszystkie klasyczne elementy układu piętrowego roślin – od pogórza po turnie.
Tatry Polskie: Mały Kościelec i Kościelec (2155 m n.p.m.) - widoczne pietro kosodrzewiny i turni
Rośliny tatrzańskie - przegląd flora i fauna Tatr. Botaniczny czar Tatr na najciekawszych górskich szlakach
Krajobraz roślinny Tatr doskonale można zaobserwować podczas wędrówki klasycznym szlakiem czerwonym do Morskiego Oka – przez Psią Trawkę. To najstarszy znakowany szlak turystyczny na ziemiach polskich – powstał w roku 1887 za sprawą Towarzystwa Tatrzańskiego. Szlak kiedyś zaczynał się w Zakopanem, obecnie ma początek w Toporowej Cyrli i wiedzie przez Psią Trawkę i Rówień Waksmundzką do Wodogrzmotów Mickiewicza, gdzie wchodzi na drogę do Morskiego Oka. Wędrując nim warto pamiętać, że to m.in. od tej niepozornej górskiej ścieżki zaczęła się historia polskiej turystyki. Szlak nosi dziś imię Walerego Eljasza - jednego z założycieli Towarzystwa Tatrzańskiego.
Początek szlaku znajduje się w Toporowej Cyrli.
Pietro pogórza (otoczenie Cyrli)
Po kilkudziesięciu metrach marszu znajdujemy się już na polnej drodze wśród łąk, na których wypasane są owce z pobliskiej bacówki. To górna granica piętra pogórza – jeśli spojrzymy na północ, w dolinę - zobaczymy oprócz zabudowań łąki i fragmenty lasów grądowych, które uchowały się w dolinach strumieni spływających do Olczyskiego Potoku i Zakopianki.
Piętro pogórzy - pastwiska nad Toporową Cyrlą
Piętro regla dolnego i górnego (z Cyrli przez Psią Trawkę do Morskiego Oka)
Kolejny etap wyprawy do długi odcinek leśny aż do Równi Waksmundzkiej – gdzieś w okolicy Psiej Trawki mijamy granicę między piętrem regla dolnego i regla górnego. Na odcinku do Psiej Trawki pierwotnie był to las bukowy z domieszką świerka, jednak w wyniku wspomnianej rabunkowej wycinki w XIX wieku obecnie dominuje tu świerk.
Mokradło w reglu dolnym, na szlaku do Psiej Trawki
Tatry - polana Psia Trawka, skrzyżowanie szlaków
Za Psią Trawką jesteśmy już reglu górnym, czyli w pierwotnej krainie świerka. Na Równi Waksmundzkiej mamy przedsmak tego, co czeka nas wyżej w górach – otwierają się górskie polany, oferujące fantastyczne widoki na szczyty Tatr oraz wielkie bogactwo roślinności. Znajdziemy tu goryczkę trojeściową, dzwonek skupiony, dziewięćsił bezłodygowy i lilię złotogłów.
Tatry Polskie - dziewięćsił bezłodygowy
Z Równi Waksmundzkiej schodzimy do Doliny Rybiego Potoku i szosą udajemy się do Morskiego Oka. Cały czas poruszamy się w obszarze regla górnego, dominują tu strzeliste świerki, zaś wprawne oko wypatrzy też piękne limby – także tuż przy drodze. W runie leśnym znajdziemy paprocie, szczawik zajęczy i borówkę czarną – przysmak niedźwiedzi.
Rówień Waksmundzka, w oddali Jaworowe Turnie
- CZYTAJ TAKŻE -
-
ZWIERZĘTA W GÓRACH: CZY ZNASZ ZWIERZĘTA TATRZAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO? >
-
NAJTRUDNIEJSZE SZLAKI W TATRACH: O JAKICH MOWA I CO NALEŻY O NICH WIEDZIEĆ? >
-
WEJŚCIE NA RYSY – O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ? >
-
JAK ROZPOZNAĆ GWAŁTOWNĄ ZMIANĘ POGODY? >
Piętro kosodrzewiny (otoczenie Morskiego Oka)
Schronisko nad Morskim Okiem znajduje się niemal na samej granicy regla górnego, jeszcze kilkadziesiąt metrów wyżej i zaczynają się kosówki.
Przez piętro kosodrzewiny wędrujemy szlakami wiodącymi na Rysy, Szpiglasową Przełęcz i Świstówkę (do Pięciu Stawów). Warto sobie wyobrazić pierwsze wycieczki w tym terenie, gdy jeszcze nie było szlaków i marsz wymagał szukania zwierzęcych ścieżek między krzakami, przedzierania się przez nie albo nierzadko wyrąbywania sobie przez nie przejścia. Wśród kosówki możemy zobaczyć krzewy porzeczki skalnej i róży alpejskiej oraz ziołorośla – tojad mocny i ciemiężycę zieloną.
Tatry Polskie - otoczenie Morskiego Oka. Widoczne grance pięter regla górnego, kosodrzewiny, hal i turni
Hale (Hala Gąsienicowa)
Kończą się kosówki i wchodzimy w piętro halne. W otoczeniu Morskiego Oka jest ono niezbyt wyraziste, tu – by docenić jego urodę – zapraszam na Halę Gąsienicową. Gdy wędrując z Kuźnic przekroczymy Przełęcz między Kopami i wyjdziemy na Rówień Królowej i dalej na Halę, otworzy się przed nami widok na grań Tatr Wysokich z pierwszoplanowym Kościelcem oraz przepięknymi górskimi halami. Niegdyś prowadzony był tu wypas owiec, dziś mamy tu schronisko, szkołę wspinaczkową PZA („Betlejemkę”), leśniczówkę TPN i placówkę IMGW. A wszystko to otoczone jest górskimi łąkami porośniętymi gęstokempkową trawą – boimką dwurzędową.
Tatry Wysokie - Hala Gąsienicowa
Tatry Zachodnie - młody niedźwiedź brunatny, Hala Kondratowa
Jeśli wybierzemy się na Czerwone Wierchy – zamiast boimki zobaczymy sit skucinę, trawę, która jesienią po pierwszych przymrozkach przybiera rudą barwę – stąd właśnie pochodzi ich nazwa. Wędrując po Tatrach Zachodnich mamy też szansę znaleźć symbol roślinności wysokogórskiej - szarotkę alpejską.
Tatry Zachodnie - szarotka alpejska
Turnie (Mnich i Cubryna)
Ostatni etap naszej wysokogórskiej wycieczki przyrodniczej to turnie. Tu wspinamy się w otoczeniu porostów i „trawek”, czyli wspomnianych niskich muraw – wśród ich kwitnie rojnik górski, pierwiosnek maleńki, dzwonek alpejski i lepnica bezłodygowa.
Tatry Wysokie - Mnich i Cubryna od strony Szpiglasowej Przelęczy. Piętra kosodrzewiny, hal i turni
Tatry Wysokie - kozica, mieszkaniec piętra turni
Rośliny bieszczadzkie: przyroda Bieszczadów - połoniny pełne kwiatów
Bieszczady to najbardziej na wschód i południe wysunięte pasmo górskie w Polsce. Położone w wielkim łuku Karpat wchodzi już w skład Beskidów Wschodnich, pasma, które rozpościera się po Czarnohorę. Tu układ pięter roślinnych jest inny niż w Tatrach, Sudetach i Beskidach Zachodnich. Po piętrze pogórzy mamy piętro regla dolnego - lasów liściastych, a ściślej kwaśnej buczyny karpackiej.
Regiel górny tu nie występuje, natomiast w następnym piętrze – zamiast kosodrzewiny występuje skarłowaciała buczyna i olcha kosa. Piętro subalpejskie, czyli hale zwane jest w Bieszczadach połoninami. Podobnie jak w Tatrach były one wykorzystywane do wypasu owiec – dziś, gdy owce odeszły w przeszłość, połoniny powoli zarastają krzewami buczyny i jarzębiny, której nasiona przynoszą tu ptaki.
Bieszczady - sójka, wielki sadownik drzew
Piętro turni w Bieszczadach z racji wysokości i ukształtowania terenu w Bieszczadach w zasadzie nie występuje, aczkolwiek na wychodniach skalnych – zwłaszcza w pasmach Bukowego Berda i Krzemienia - można spotkać typową dla niego roślinność.
Fauna Bieszczadów to uczta dla oka. Można się nią zachwycać w dolinach rzek i potoków, wędrując szlakami przez zalesione pasma Wysokiego Działu czy Łopiennika, czy zdobywając Połoniny. Spotkamy tu wiele gatunków roślin alpejskich i subalpejskich, w tym czosnek siatkowy, ostrożeń wschodniokarpacki i złocień okrągłolistny. Tylko tutaj znajdziemy endemiczne gatunki – wilczomlecz karpacki lulecznicę kraińską. Wśród traw połonin zabłysną nam nieraz kwiaty kilku gatunków goryczki, dzwonki skupione, ciemiężyca biała i chaber Kotschyego.
Bieszczady, widoczna granica regla dolnego i połonin
Jak odpowiedzialnie poruszać się po szlakach ciesząc się pięknem roślinności w górach?
Nie ma dwóch zdań – nasze góry to skarb, którym cieszymy się od pokoleń. To bogactwo fauny i flory oraz fantastyczne krajobrazy. Także przygoda, przecież wiadomo, że najbardziej ekscytujące zdarzenia można przeżyć tylko w spotkaniu z żywiołami – na wodzie, albo właśnie w górach.
Doceńmy zatem ten skarb i starajmy się, by korzystać z niego mogły też nasze dzieci i wnuki. By ta przyroda i górskie krajobrazy trwały bez zmian jak najdłużej. Wbrew pozorom nie wymaga to wielkiego wysiłku. Wystarczy pamiętać, że w górach prawowitym gospodarzem jest natura, zaś turysta jest jej gościem. A co za tym idzie - zachowuje się jak „w gościach”. Czyli zachowuje się kulturalnie, zabiera swoje śmieci ze sobą i stosuje się do regulaminów parków narodowych.
Według statystyk Tatrzańskiego Parku Narodowego w jednym roku Tatry mają ok. 4 milionów „osobo wejść”. W tak gigantycznej liczbie wystarczy niestety ułamek jej promila takich, którzy zostawią jakiś śmieć. Efektem tego jest wiele ton śmieci, zbieranych co roku w górach przez wolontariuszy TPN. Warto o tym pamiętać!
