Góry rzucają na nas urok na różne sposoby, to prawda znana od lat. Wystarczy jakiś impuls, by umysł zawładnęła jedna myśl: „Chcę w góry!” Zwykle jest to przypadek - może to stać się podczas wycieczki z rodzicami, spontanicznego wypadu w góry ze szkolnymi przyjaciółmi, przy oglądaniu filmu dziejącego się w górach, czy wreszcie przy lekturze dobrej książki traktującej o górach. I ten ostatni sposób jest chyba najskuteczniejszy, bo takich książek jest naprawdę wiele. I tak zaczyna się miłość do gór, która trwa z reguły do końca życia…
Najlepsze książki górskie - od autora
Chciałbym zaprosić Was do lektury mojego osobistego zestawienia dobrych (najlepszych!) książek górskich. Przedstawię tu książki traktujące o górach Polski i świata, o górskich przygodach i tragediach, także o ludziach związanych z górami – wspinaczach, podróżnikach, ratownikach. Będą to tytuły znane, wręcz klasyczne – będące "żelazną pozycją" na półce każdego miłośnika gór. Będą to także tytuły niszowe, które z różnych przyczyn, np. z racji ograniczonego nakładu, nie stały się bestsellerami – a nierzadko są równie wartościowe. Czasami trafi się też beletrystyka.
Książki podzielone są na kilka grup tematycznych, wśród których osobny rozdział zarezerwowany jest dla Ludzi Gór. Przy tytułach celowo nie podaję nazw wydawnictw – pozycje te (zwłaszcza starsze) często mają po kilka wydań, realizowanych przez różne oficyny.
I na koniec – mój kanon będzie się rozrastał. Mam nadzieję, że poniższe propozycje zachęcą Was do poznawania Gór, liczę także, że Was też dopadnie ich urok.
CZYTAJ TAKŻE:
Najważniejsze książki o Tatrach
Wanda Gentil-Tippenhauer, Stanisław Zieliński
W stronę Pysznej
"W stronę Pysznej" to książka, która przybliża świat eksploracji Tatr w dwudziestoleciu międzywojennym - turystycznej, wspinaczkowej, narciarskiej. Tytułowa Pyszna to pasterska hala w górnych partiach Doliny Kościeliskiej, na której stało niegdyś schronisko Polskiego Towarzystwa Narciarskiego - mekka ówczesnych narciarzy. A głównym bohaterem książki jest Józef Oppenheim, wieloletni naczelnik TOPR, znamienity taternik i narciarz, opisuje ona jego działalność górską, także zawodową (był też wziętym fotografem krajobrazu), wreszcie towarzyską. Jest to też w pewnym sensie kronika najważniejszych wypraw ratunkowych TOPR z okresu międzywojennego. Książka napisana barwnym językiem, powstała na kanwie wspomnień partnerki i żony Oppenheima, Wandy Gentil-Tippenhauer. Była ona jej współautorką, w pierwszym wydaniu (1961 r.) jej nazwisko widniało na okładce, w kolejnych wydaniach, które ukazywały się po jej śmierci, jej nazwisko niestety usuwano.
Gorąco polecam ten tytuł, podczas lektury znajdziemy się w najpiękniejszych górach świata. Ta książka słusznie zasłużyła na status kultowej.
Pozycja obowiązkowa.
Andrzej Wilczkowski
Miejsce przy stole
Kolejna kultowa pozycja ze świata Tatr sprzed lat. Można ją wręcz traktować jako kontynuację "W stronę Pysznej" - Andrzej Wilczkowski opowiada tatrzańskie historie swoje i swoich przyjaciół w pierwszych kilkunastu latach po II wojnie światowej - zaczął się wspinać w roku 1945. Mrożące krew w żyłach przygody, tragedie i konflikty przeplatane są soczystymi anegdotami - a "Wilku" gwarantuje, że wszystkie są prawdziwe. Jak choćby ta, w której taternicy wspinający się na Żabim Niżnim (szczycie granicznym, w latach stalinowskich zakazanym) zostali ostrzelani przez żołnierzy WOP, a Andrzej Zawada wydawał w ścianie rozkazy:
"Panowie! Skokami, jak w powstaniu!"
Cała afera zakończyła się stosunkowo szczęśliwie, choć jej echa dotarły aż na szczyty ówczesnych władz PRL.
Pozycja obowiązkowa.
Wawrzyniec Żuławski
Trylogia tatrzańska
W tej książce zebrano klasyczne opowiadania słynnego "Wawy" o tatrzańskich wspinaczkach i słynnych akcjach ratunkowych. Przepojona jest mistyką gór, wiele znajdziemy w niej nawiązań do braterstwa liny. Nie bez racji autora uważa się za jednego z tych, którzy kładli podwaliny pod etykę górską, to on wyznawał zasadę:
"Partnera nie zostawia się w górach, nawet jeśli byłby zmarzniętą bryłą lodu".
Zasadzie tej był wierny do końca - zginął podczas akcji ratunkowej na Mont Blanc w roku 1957.
Oprócz tatrzańskich opowieści uwagę przykuwają archiwalne fotografie, jak choćby zdjęcie widocznego na pierwszym zdjęciu w tym artykule szczytu Zadniego Mnicha. Przez niemal siedemdziesiąt lat szczyt niewiele się zmienił...
Polecam.
Jan Długosz
Komin Pokutników
Jeden z najwybitniejszych polskich taterników był też obdarzony talentem literackim, którego owocem były opowiadania, scenariusze do filmów, a nawet piosenki śpiewane w "Piwnicy pod Baranami". A wszystko to oczywiście o górach.
Tytułowy Komin Pokutników to skrajnie trudna droga wspinaczkowa na Buczynowej Strażnicy, której pierwszego przejścia dokonał właśnie Długosz - a potem uwiecznił ją w opowiadaniu.
Na znanym filmowym portalu znajdziecie dokumentalny film "Zamarła Turnia", nakręcony według jego scenariusza, a tymczasem zachęcam do lektury "Komina Pokutników".
Naprawdę warto.
Michał Jagiełło
Wołanie w górach
Michał Jagiełło był podobnie jak Józef Oppenheim naczelnikiem TOPR (a ściślej - Grupy Tatrzańskiej GOPR, bo pod taką nazwą w latach PRL funkcjonował TOPR). Wziął udział w przeszło 250 akcjach ratunkowych w Tatrach, a oprócz działalności taternickiej i ratunkowej - pisał. Spod jego pióra wyszło kilkadziesiąt publikacji - opowiadań, wierszy i książek, nie tylko górskich. A jego dziełem życia jest właśnie "Wołanie w górach", książka którą pisał i aktualizował przez lata - każde kolejne wydanie powiększone było o kolejne, aktualne rozdziały. Książka opowiada historię TOPR od początku, od pierwszych akcji ratunkowych - po te najnowsze.
Pozycja obowiązkowa.
Mariusz Zaruski
Na bezdrożach tatrzańskich
W tej książce wrócimy do początków polskiego taternictwa, narciarstwa i ratownictwa. Wydana została po raz pierwszy w roku 1923, a wyszła spod pióra Mariusza Zaruskiego, jednego z tatrzańskich pionierów z początków XX wieku, doskonałego narciarza i taternika, wreszcie - co najważniejsze - twórcy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (w roku 1909).
Gdy wybuchła wojna Zaruski przekazał naczelnictwo Józefowi Oppenheimowi i wstąpił do Legionów. Po wojnie wrócił w Tatry, lecz już nie angażował się tak bardzo w działalność górską, pociągnęło go morze - był też jednym z twórców polskiego żeglarstwa.
Warto!
Józef Nyka, Monika Nyczanka
Tatry Polskie
Józef Nyka
Tatry Słowackie
Na przewodnikach Józefa Nyki wychowały się pokolenia. To nie tylko opisy tatrzańskich szlaków, ale i zajmujące opowieści o Tatrach, Podhalu i Zakopanem. Wydawane sa od lat, a w ich aktualizacji od jakiegoś czasu autora wspomagała córka, Monika. Józef Nyka zmarł w roku 2021, należy tylko liczyć, że współautorka będzie kontynuować jego dzieło.
Pozycja obowiązkowa.
Witold Henryk Paryski
Tatry Wysokie - przewodnik taternicki
Słynny WHP ("Wuhap") - tak przez lata określane były przewodniki taternickie Paryskiego. Witold Paryski wraz z żoną Marią byli znakomitymi taternikami i przez przeszło pół wieku penetrowali, odkrywali i opisywali Tatry, ich działalność naukowa położyła podwaliny dla nauki o Tatrach. Autor był też doskonałym znawcą tatrzańskiej topografii, a swoje doświadczenia przelał na papier - w formie przewodnika wspinaczkowego. Na przewodnik ten składają się 24 tomy - każdy opisuje wybrany fragment Tatr Wysokich (także po stronie słowackiej). Zawarte w nim drogi wspinaczkowe opatrzone są dokładnymi opisami (łącznie z dojściem i wycofami), wyceną trudności oraz nazwiskami pierwszych zdobywców. Tom 25 to dodatkowy skorowidz nazwisk zebranych z tych 24 tomów. Każdy tomik ma niewielki format, pasujący do kieszeni ówczesnych flanelowych koszul i brezentowych kurtek.
Opisy dróg wspinaczkowych WHP przeszły do taternickiej legendy, poetycki, aczkolwiek dokładny język autora potrafił czasem wprowadzić wspinaczy w konsternację. By się z tym oswoić, przytaczano nieco przekręcony cytat z jednego z opisów którejś z dróg wspinaczkowych:
"Gładkimi, przewieszonymi płytami, bez chwytów i stopni, dochodzimy do kluczowych trudności..."
Prawda, że malownicze?
I na zakończenie - nazwiska. Paryski pisał ten przewodnik przez wiele lat, zaczął od zachodu (tom 1. opisuje obszar od przełęczy Liliowe po Zawrat, z Kościelcami i Świnicą). Kolejne tomy ukazywały się co kilka, kilkanaście miesięcy, a - przypomnę - przy każdej drodze znajdowały się nazwiska jej pierwszych zdobywców...
I zaczął się wielki wyścig taterników z autorem - wspinacze chcieli zdobyć nowe drogi przed wydaniem kolejnego tomu, by się w nim znaleźć po prostu. Zaowocowało to wieloma nowymi, trudnymi przejściami, przez ładnych kilka lat w Tatrach padały kolejne rekordy. A każdy kolejny tomik był grubszy od poprzedniego - dzięki nowym drogom.
Na koniec najważniejsze - przewodnik ten, mimo upływu lat, nadal jest w dużej mierze aktualny. Mimo, iż od jego wydania pojawiło się kilka nowych pozycji, nadal jest wykorzystywany przez niektórych taterników.
Pozycja dla koneserów, polecam!
CZYTAJ TAKŻE:
Góry Najwyższe w książkach - Himalaje i Karakorum
Jon Krakauer
Wszystko za Everest
Mount Everest to góra, która od niemal wieku przyciąga himalaistów, często z tragicznym skutkiem. Jon Krakauer opisuje tu tragiczny sezon wiosenny pod Górą Gór z roku 1996, gdy najwyższy szczyt świata pochłonął 8 ofiar. Spektakularne wydarzenia stały się kanwą relacji ich uczestnika i świadka tragedii. Książka stała się bestsellerem, została też sfilmowana (film "Everest" z roku 2015).
Dorota Kobierowska
Dosięgnąć Everestu
6 lat wcześniej na stokach Everestu miała miejsce inna tragedia. 24 maja sześciu polskich himalaistów stanęło na szczycie, byli to Eugeniusz Chrobak, Wacława Otręba, Mirosław Gardzielewski, Andrzej Marciniak, Mirosław Falco Dąsal i Andrzej "Zyga" Heinrich. W zejściu z obozu pierwszego na przełęczy Lho La spadła na nich lawina, z której uszedł z życiem jedynie Marciniak. Poturbowany i oślepiony dotarł do namiotów obozu i powiadomił bazę o tragedii. Ciąg dalszy historii to spektakularna akcja ratunkowa, zorganizowana z sukcesem przez Janusza Majera i Artura Hajzera.
Była to największa polska tragedia w Himalajach.
Mirosław Falco Dąsal
Każdemu jego Everest
Mirosław Falco Dąsal był uczestnikiem opisanej wyżej wyprawy na Everest w roku 1989. Zginął w lawinie na przełęczy Lho La, a w kilka lat później ukazało się pierwsze wydanie jego górskiego pamiętnika. To dziennik sześciu wypraw wysokogórskich - w Pamir, Karakorum i Himalaje; zapis z ostatniej wyprawy urywa się 16 maja 1989 r., na 11 dni przed tragedią...
"Każdemu jego Everest" to nie tylko dokument, Falco zawarł w nim wiele ciekawych i kontrowersyjnych spostrzeżeń dotyczących himalajskich wypraw.
Michał Kochańczyk
Jedno lato w Himalajach
Michał "Misio" Kochańczyk to gdański himalaista, żeglarz, podróżnik i polarnik, prawdziwy Człowiek Przygody. W tej książce opisuje himalajskie wyprawy w których brał udział w roku 1985 - na Cho Oyu i Nangę Parbat.To fragment historii polskiego himalaizmu z czasów jego największej świetności, na kartach opowieści znajdziemy najsławniejsze nazwiska.
"Misio" jest znanym gawędziarzem, jego książkę czyta się z przyjemnością. Jest też doskonałym fotografem, jego zdjęcia w tej książce to uczta dla oczu.
Gorąco polecam!
Książki o górach świata – od Alp, Uralu i Kaukazu po Andy i Góry Skaliste
Joe Simpson
Dotknięcie pustki
Niesamowita opowieść o sile i słabości człowieka w obliczu Gór. Joe Simpson wraz z partnerem zdobyli w roku 1985 r. szczyt Siula Grande w Andach peruwiańskich, w zejściu autor złamał nogę i spadł, zatrzymując się na linie asekuracyjnej. Jego partner - nie mając jak wciągnąć go do siebie - odciął linę, Joe spadł w przepaść. Partner, przekonany o jego śmierci, zszedł do bazy. Joe jednak przeżył, by ze złamaną nogą zejść z góry do obozu, gdzie wreszcie znalazł ratunek.
"Dotknięcie pustki" to kolejny bestseller, który doczekał całkiem niezłej ekranizacji ("Czekając na Joe", 2003 r.).
Anna Czerwińska
Korona Ziemi
Anna Czerwińska, jedna z najlepszych polskich himalaistek opisuje tu swoją "górską odyseję" - zdobywanie najwyższych szczytów wszystkich kontynentów. Korona Ziemi była spełnieniem jej marzeń, zaś sama książka jest napisana barwnie i bez patosu - znajdziemy w niej nie tylko relacje z wypraw Ani, ale i po prostu opowieść o niej samej.
Mirosław Falco Dąsal, Wiesław Burzyński, Michał Kochańczyk, Piotr Lutyński
Fitz Roy
W latach osiemdziesiątych polscy wspinacze wysokogórscy eksplorowali nie tylko Himalaje i Karakorum. Tu otrzymujemy zapis spektakularnych przygód pięciu Polaków (poza czwórką współautorów był tam jeszcze Jacek Kozaczkiewicz) podczas wyprawy na szczyt Fitz Roy w Patagonii. Ta niesamowita góra ściągnęła ich z drugiego końca świata - i się im poddała. Wyprawę opisują jej uczestnicy, a książka opatrzona jest mnóstwem fascynujących zdjęć.
Ta wyprawa przeszła do legendy polskiego wspinania w Górach Wysokich, anegdoty o przygodach jej uczestników do dziś są opowiadane w środowisku taternickim.
Bardzo polecam.
Anna Matwiejewa
Przełęcz Diatłowa
Fabularyzowana opowieść o jednej z najbardziej tajemniczych górskich tragedii. W 1959 roku dziewięcioro studentów z Politechniki w Swierdłowsku zginęło na przełęczy pod górą Chołatczachl w Uralu Północnym. W zasadzie do dziś nie wiadomo, co było przyczyną ich śmierci, ta książka jest kolejną próbą odpowiedzi na to pytanie. Oparta na aktach śledztwa w sprawie ich śmierci opowieść dzieje się współcześnie, jej bohaterka usiłuje rozwiązać zagadkę.
Nazwa przełęczy pochodzi od nazwiska kierownika tej studenckiej wyprawy, Igora Diatłowa.
Warto.
Ludzie Gór w literaturze
Wojciech Szatkowski
Józef Oppenheim. Przyjaciel Tatr i ludzi
Nazwisko Oppenheima już pojawiło się w tym zestawieniu. Tu otrzymujemy biograficzną opowieść o jednej z najciekawszych postaci międzywojennego świata Tatr i Zakopanego. Autor - historyk z Muzeum Tatrzańskiego - oparł ją na wspomnieniach jego wieloletniej partnerki Wandy Gentil-Tippenhauer ("W stronę Pysznej"), które uzupełnił wieloma dokumentami i fotografiami. Podjął się też próby wyjaśnienia tajemniczej i tragicznej śmierci bohatera.
Polecam.
Jerzy Hajdukiewicz
Góry mojej młodości
Autor to lekarz, alpinista, ratownik TOPR i działacz turystyczny. W czasie II wojny światowej został internowany w Szwajcarii, gdzie wraz z kolegami założył słynny Klub Wysokogórski "Winterthur" z którym wspinał się na alpejskie szczyty. Książka jest jego górską autobiografią, opisuje w niej wspinaczki w Tatrach i Alpach oraz wyprawy w Himalaje i Karakorum. To zapis całej epoki, napisany barwnym językiem, naprawdę warto.
Bernadette McDonald
Kurtyka. Sztuka wolności
Wojtek Kurtyka to jedna z najbardziej kolorowych postaci polskiego świata wspinaczy. Taternik i himalaista, wielki indywidualista, laureat Złotego Czekana - nagrody przyznawanej przez środowisko wspinaczkowe za największe dokonania w górach. Postać ciekawa i kontrowersyjna, tu opisana w zajmujący sposób przez kanadyjską dziennikarkę.
Polecam.
Jerzy Kukuczka, Tomasz Malanowski
Na szczytach świata
"Na szczytach świata" ukazała się w kilka tygodni po śmierci autora, który zginął 24 października 1989 r. na południowej ścianie Lhotse. Kukuczka opowiada w niej o swojej górskiej pasji i drodze, jaką przebył od tatrzańskich wspinaczek do Gór Najwyższych, nie unika też odpowiedzi na trudne pytania. Kolejny dokument z epoki.
Agata Komosa-Styczeń
Taterniczki. Miejsce kobiet jest na szczycie
Książka szczególna. Jej zbiorowym bohaterem są polskie taterniczki na przestrzeni lat, od pierwszych kobiet zdobywających tatrzańskie szczyty (Beata Łaska w XVI w.!) poprzez pionierki kobiecego wspinania w pierwszej połowie XX aż po współczesne wspinaczki i ratowniczki TOPR. Znajdziemy tu portrety wspinających się kobiet, także wywiady oraz mnóstwo fantastycznych zdjęć. Mój przyjaciel na widok jednego z nich krzyknął z radością: "O, moja Mama!".
Wanda Rutkiewicz
Na jednej linie
Pierwszy raz Wanda Rutkiewicz dotknęła skały na studenckiej wycieczce, było to na Sukiennicach w Górach Sokolich, w Sudetach. Wspięła się tam - bez asekuracji - Wielkim Kominem, drogą bardzo trudną; wzbudziła tym popłoch wśród świadków. I tak to się zaczęło...
Książka jest autobiograficznym opisem jej drogi na najwyższe szczyty świata, to ważny dokument z epoki chwały polskiego himalaizmu. Jednocześnie jest jej bardzo osobistą opowieścią o życiu ambitnej kobiety w drugiej połowie XX wieku.
Jerzy Kukuczka
Mój pionowy świat
Drugi po Reinholdzie Messnerze zdobywca Korony Himalajów, tu opisuje właśnie drogę na 14 najwyższych szczytów Ziemi. Gdy zdobył ostatni z nich, od Messnera otrzymał depeszę:
"Nie jesteś drugi, jesteś wielki!"
Opisane tutaj tytuły znajdziecie z pewnością, choć nie zawsze będzie to łatwe. Niektóre z nich będą po prostu w księgarni, wiele z nich ma stosunkowo częste wznowienia. Inne - w antykwariacie albo na jakimś portalu aukcyjnym. Bardzo dobrym miejscem na "upolowanie" poszukiwanych pozycji są biblioteki miejskie i uczelniane. Wreszcie po prostu na półce u przyjaciół...
A kolejne tytuły - już wkrótce!
